System edukacyjny w Szwajcarii jest złożony i różni się w zależności od kantonu, ponieważ edukacja w tym kraju jest zdecentralizowana, co oznacza, że poszczególne kantony mają pewną swobodę w organizowaniu systemu nauczania. Jednakże, jeśli chodzi o segregację dzieci w szkołach, Szwajcaria ma unikalne podejście, które łączy zarówno elementy inkluzyjności, jak i selektywności w zależności od etapu edukacji oraz specyfiki lokalnego systemu. Ogólnie rzecz biorąc, w Szwajcarii nie ma „segregacji” dzieci w sensie dosłownym (jak np. segregacja rasowa), ale system edukacyjny rzeczywiście wprowadza pewne formy selekcji, zwłaszcza na późniejszych etapach edukacji. Poniżej szczegółowo omawiam, w jaki sposób system edukacyjny w Szwajcarii funkcjonuje w kontekście segregacji.

1. Edukacja podstawowa (Grundschule / école primaire)

W Szwajcarii dzieci w wieku 6–12 lat uczęszczają do szkół podstawowych. Na tym etapie edukacji szkoły są zasadniczo zintegrowane i inkluzyjne, co oznacza, że wszystkie dzieci uczą się razem, niezależnie od poziomu zdolności intelektualnych czy społecznych. W szkołach podstawowych panuje ogólna zasada, że dzieci uczą się w jednej klasie, co zapewnia integrację różnych grup dzieci. Szkoły publiczne są powszechnie dostępne, a system edukacyjny ma na celu wyrównanie szans edukacyjnych, promując równość dostępu do nauki.

Jednakże w Szwajcarii, podobnie jak w wielu innych krajach, istnieje silny nacisk na dostosowanie nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów. W zależności od wyników naukowych dzieci mogą być kierowane do różnych typów klas w ramach jednej szkoły podstawowej. Dzieci o większych trudnościach w nauce mogą być objęte specjalnym wsparciem edukacyjnym, które zapewnia im indywidualne podejście. W takim przypadku nie jest to jednak segregacja w sensie dosłownym, ale raczej forma dostosowania programu do indywidualnych potrzeb.

2. Selekcja po szkole podstawowej

Na poziomie edukacji średniej, która rozpoczyna się w wieku około 12 lat, Szwajcaria stosuje selekcję na podstawie wyników osiąganych przez uczniów w szkole podstawowej. Jest to jeden z najbardziej kontrowersyjnych aspektów szwajcarskiego systemu edukacyjnego, który często jest uznawany za formę „segregacji” w sensie selektywności.

a) Typy szkół średnich

Po ukończeniu szkoły podstawowej uczniowie są kierowani do różnych typów szkół średnich, które odpowiadają ich zdolnościom i osiągnięciom. W systemie szwajcarskim istnieją trzy główne ścieżki edukacyjne:

• Gimnazjum (Gymnasium / Lycée) – Jest to szkoła o wysokim poziomie nauczania, skierowana do uczniów, którzy osiągnęli wysokie wyniki w szkole podstawowej i mają predyspozycje do kontynuowania nauki na poziomie uniwersyteckim. Po ukończeniu gimnazjum uczniowie mogą przystąpić do matury, co pozwala im kontynuować naukę na poziomie wyższym (uniwersytety).
• Szkoły zawodowe (Berufsschule / École professionnelle) – Jest to ścieżka edukacyjna, która koncentruje się na przygotowaniu uczniów do wykonywania zawodu, np. poprzez naukę rzemiosła, techniki, handlu lub innych branż. Zakończenie szkoły zawodowej może wiązać się z uzyskaniem tzw. matury zawodowej, która daje możliwość podjęcia pracy lub kontynuowania nauki na poziomie wyższym w szkołach technicznych.
• Szkoły średnie zawodowe / techniczne (Fachmittelschule) – Dla uczniów, którzy nie spełniają wymagań gimnazjum, ale nie są zainteresowani wyłącznie szkoleniem zawodowym, istnieje możliwość uczęszczania do szkół średnich, które oferują naukę zawodową w połączeniu z przedmiotami ogólnokształcącymi.

b) Kryteria selekcji

Selekcja na ten etap edukacji bazuje głównie na wynikach osiąganych przez dzieci w szkole podstawowej, a także na opiniach nauczycieli. W niektórych kantonach dzieci przechodzą specjalne egzaminy, które są uwzględniane przy decyzji o dalszej ścieżce edukacyjnej. Na przykład w Zurychu egzamin z języka niemieckiego, matematyki i nauk przyrodniczych może być decydujący przy wyborze ścieżki edukacyjnej.

Jest to punkt, w którym niektórzy mogą uznać, że dochodzi do „segregacji”, ponieważ dzieci o mniejszych możliwościach intelektualnych mogą zostać skierowane do szkół zawodowych, które oferują mniej akademickie wykształcenie, a dzieci, które osiągają wysokie wyniki, mają możliwość kontynuowania edukacji w kierunku akademickim. Ten system może prowadzić do podziału na grupy o różnym statusie edukacyjnym i zawodowym, co w niektórych przypadkach może być postrzegane jako forma segregacji.

3. Równość szans edukacyjnych

Pomimo tego, że system selekcyjny może być postrzegany jako segregujący, warto zauważyć, że Szwajcaria stara się zapewnić równość szans edukacyjnych. Istnieje wiele inicjatyw, które mają na celu wyrównywanie szans między dziećmi z różnych środowisk społecznych, kulturowych i ekonomicznych. Przykłady to:

• Wsparcie dla uczniów z trudnościami edukacyjnymi: Dzieci z trudnościami w nauce mogą liczyć na dodatkowe wsparcie pedagogiczne, które pomaga im nadrobić zaległości lub dostosować tempo nauki do ich potrzeb.
• Programy integracyjne: Szwajcaria stawia na integrację dzieci z niepełnosprawnościami, oferując różne formy edukacji specjalistycznej, ale także umożliwiając uczęszczanie do regularnych szkół.
• Inicjatywy wyrównywania szans społecznych: W wielu kantonach prowadzi się programy mające na celu wyrównanie szans dzieci z uboższych rodzin lub z mniejszości etnicznych, co ma na celu zapobieganie wykluczeniu społecznemu i edukacyjnemu.

4. Edukacja i migracja

W Szwajcarii, podobnie jak w innych krajach, dzieci imigrantów mogą napotkać na dodatkowe trudności w edukacji, zwłaszcza jeśli nie znają dobrze języka kraju. Z tego względu w wielu szkołach oferowane są programy integracyjne, które pomagają dzieciom z migrantów w nauce języka i adaptacji do nowego środowiska. To może być postrzegane jako dodatkowy sposób na „selekcję” uczniów, ale w rzeczywistości jest to forma wsparcia, mająca na celu integrację dzieci z różnych grup społecznych.

5. Podsumowanie

Chociaż Szwajcaria nie stosuje segregacji w sensie dosłownym, jej system edukacyjny opiera się na selekcji na różnych etapach edukacji, co może być postrzegane jako forma „segregacji” w zależności od wyników edukacyjnych dzieci. Na etapie szkoły podstawowej panuje dość wysoka inkluzyjność, a dzieci uczą się razem, jednak po szkole podstawowej, w zależności od osiąganych wyników, uczniowie są kierowani do różnych typów szkół średnich. To podejście może prowadzić do podziału na grupy o różnych szansach edukacyjnych i zawodowych, ale warto zauważyć, że Szwajcaria stara się zapewnić wyrównanie szans poprzez różne formy wsparcia edukacyjnego, integrację dzieci z niepełnosprawnościami oraz programy wspierające dzieci z migrantów.